Verrassende verbinding van oud en nieuw

Op een honderd jaar oude havenloods zijn ruim tweehonderd appartementen gelegd. Daarvoor is een ingenieuze staalconstructie ontwikkeld van anderhalf miljoen kilo.

Gezien vanaf de Kop van Zuid is Fenix I een intrigerend bouwwerk: hoe kan op die eeuw-oude havenloods zo’n kolos van glas, staal en beton rusten? De baksteen muren van dit monumentale gebouw kunnen dit gewicht onmogelijk dragen. Toch sluit de nieuwbouw van maar liefst negen woonlagen zonder zichtbare draagconstructie naadloos aan op de loods. “Door de oudbouw zijn bijna veertig stalen kolommen geslagen”, verduidelijkt Robert Winkel van Mei Architects & Planners. “Op deze staalconstructie is als het ware een tafelblad gelegd, waarop de nieuwbouw van beton is gebouwd met vakwerkliggers. Constructief zijn het twee afzonderlijke gebouwen. In totaal is in deze constructie anderhalf miljoen kilo staal verwerkt.”

Fenix I bestaat uit Fenix Docks, de oude loods die is verbouwd tot horeca en cultuur, en Fenix Lofts, de bovengelegen nieuwbouw met ruim 200 hoogwaardige appartementen en penthouses. De industriële uitstraling van staal en glas van de lofts sluit aan bij de traditionele havenarchitectuur. “Er is gekozen voor aluminium vensters om het gewicht te beperken. Daarnaast heeft het stugge aluminium constructieve kwaliteit”, aldus de architect. De overgang tussen beide Rotterdamse gebouwtypologieën wordt gemarkeerd door een incisielaag met lofts met ruim vier meter vrije hoogte, voorzien van een glazen vliesgevel, die terug ligt ten opzichte van beide gebouwen. De eigentijdse Fenix Lofts lijken daardoor nog massiever en bijna te zweven boven de bakstenen oudbouw. Gevelbouwbedrijf Vorsselmans was verantwoordelijk voor de gevel ter plekke van de incisielaag en het schuine bandraam daaronder. De incisielaag is de glazen laag tussen de bestaande havenloods en de nieuwbouw daarboven. Deze glazen incisielaag zit zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde (binnentuin) van het gebouw. De nieuwbouw staat op een eigen staalstructuur (tafelblad) die door het bestaande gebouw is gefundeerd. Door deze aanpak ontstaan eigenlijk twee constructief afzonderlijke bouwdelen boven elkaar. Ieder bouwdeel met zijn eigen bewegingen, zettingen en toleranties. Precies tussen deze twee bouwdelen diende een transparante laag te komen met grote schuifvouwwand-openingen. Dit zorgde logischerwijs voor de nodige constructieve en technische uitdagingen. 

In realiteit zijn beide gebouwen met elkaar vervlochten. Winkel: “De ingang naar de lofts ligt in een passage in de oude loods. Bewoners lopen daarbij langs de leslokalen van de Hogeschool voor de Kunsten Codarts en Circus Rotjeknor. Met de lift gaan ze vervolgens letterlijk door het dak van de loods naar hun appartement. Dat dak is boven de passage opgebroken, zodat je al vanaf de begane grond je eigen appartement ziet.” De binnenpromenade is overdag geopend voor publiek dat van de Veerlaan naar één van de restaurants aan de kade wil. Daardoor worden onverwachte ontmoetingen gecreëerd tussen bewoners, passanten en jonge kunstenaars.”

Het constructieve vernuft van Fenix I is ongekend qua schaal en complexiteit. “Voor de fundering van de Fenix Lofts moest plek worden gevonden tussen de bestaande betonnen funderingspoeren.” Deze botsing tussen oud en nieuw is zichtbaar gehouden; in de passage staan de nieuwe stalen kolommen naast de bestaande betonnen kolommen en draagbalken waarop het oude gebouw is gestut. In de historische straatgevel van de loods zijn de originele openingen behouden en voorzien van eigentijdse puien, die hinten naar de bovengelegen nieuwbouw. Tegelijkertijd is het historische treinspoor langs de gevels weer zichtbaar gemaakt. “Ooit reden er gewoon treinen dóór het gebouw. Die grootsheid hebben we zichtbaar gehouden.” De paradox is dat dit gebouw van superlatieven gemaakt kon worden dankzij een crisis. “In de huidige tijd van stijgende materiaal- en bouwkosten had het waarschijnlijk niet gerealiseerd kunnen worden.”

De lofts hebben glasgevels met een lichtgewicht aluminium schuifpui, wat de aanblik transparant en de interieurs licht maakt. Elke loftgevel kan met één soepele handbeweging voor de helft worden geopend naar het balkon. 

De zwevende balkons zorgen voor een ranke horizontale belijning van de gevel. In de glazen begrenzing van de balkons staan forse stalen U-profielen die door de krachtige repetitie de geometrie van de gevel benadrukken. “Door de bovenkant van deze speciaal ontwikkelde U-profielen breder te maken, zijn deze ‘mijmerbeugels’ heerlijke staplekken. De balkons zijn riant, en rondom 2,5 meter diep, zodat zelfs op twintig meter hoogte een enorm buitengevoel wordt ervaren, mét riant uitzicht over de Maas of Katendrecht.” Op het constructieve ‘tafelblad’ boven de loods is een grote binnentuin aangelegd waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten. Hier ontvouwt de Fenix Lofts zich tot een intiem wooncomplex. Door de lofts te stapelen van zes verdiepingen aan de landzijde naar negen aan de noordkant aan de Rijnhaven, valt de zon genereus in deze gedeelde buitenruimte. De gevels zijn vervaardigd van hout, dat op elke onderliggende verdieping een lichtere tint heeft, zodat de lager gelegen woonlagen optisch lichter ogen. 

De subtiele aluminium kozijnen, gerealiseerd door Van Hoesel Aluminium Kozijnen, zijn net als de trappen en balustrades uitgevoerd in gebroken wit. Al in een vroeg stadium werd Reynaers Aluminium uitgenodigd om mee te denken over de verdere uitwerking van de gevels. Gerard Meijer van Reynaers Aluminium schoof samen met gevelbouwer Van Hoesel aan in dit overleg. “Als systeemleverancier weten we alles van onze profielen en systemen, maar we hebben er een gevelbouwer bij betrokken om ook iets te kunnen zeggen over de montage en de totaalprijs”, aldus Meijer. 

Belangrijk in dit voortraject was het vinden van de juiste oplossingen en systemen, die voldeden aan de esthetische wensen van de architect in combinatie met de technische eisen van brandwerendheid, wind- en waterdichtheid, geluidsisolatie en thermische isolatie. Op een aantal onderdelen werden daarbij grenzen overschreden en projectspecifieke oplossingen uitgewerkt die soms nog moesten worden getest. En soms moesten er compromissen worden gesloten. Maar uiteindelijk hebben Reynaers Aluminium en Mei architects and planners alles weten op te lossen met bestaande profielsystemen, zonder dat er nieuwe modificaties nodig waren. 

VMRG Zonwering bedrijf Schellekens & Schellekens mocht voor dit project 226 stuks Zipscreens type 110/150 leveren. Een voordeel van dit type Zipscreen is dat de onderlat in opgetrokken toestand geheel in de kast verdwijnt. Bij Fenix I zijn deze schermen uitgevoerd als opbouwzonwering met een standaard zijgeleiding. 

De San Fransiscoloods was na de bouw in 1922 de langste havenloods ter wereld en de trots van Katendrecht. Na een brand in de jaren ’50 werd de loods in twee delen herbouwd en omgedoopt tot de Fenix I en Fenix II. De wijk verloederde maar de afgelopen tien jaar is ook de voormalige hoerenbuurt uit zijn as herrezen tot een hippe woonwijk. “Katendrecht is een van de meest gewilde woonwijken van Rotterdam. Het zou mooi zijn als Fenix het symbool van de herwonnen trots van Katendrecht wordt.” Die wens zal ongetwijfeld uitkomen. Met de imposante Fenix I is het woonaanbod verdicht en aansluiting gevonden bij de Kop van Zuid met zijn hoge woontorens aan de overkant van de Rijnhaven. Maar niet alleen door louter volume – dat is daarvoor ook niet voldoende. Grootstedelijke allure is geïntroduceerd door de verrassende verbinding van oud en nieuw.  

Opdrachtgever: Heijmans Vastgoed

Architect: Mei architects and planners

Gevelbouwers: Van Hoesel Aluminium Kozijnen en Vorsselmans

Systeemleverancier: Reynaers Aluminium

Leverancier zonwering: Schellekens & Schellekens