Machinistenhof: icoon aan Rotterdamse Laan op Zuid

In 2014 krabbelden Len Leyten en Bart Spee hun samenwerking op de achterzijde van een bierviltje. De Rotterdamse vastgoedontwikkelaar was oprecht geïnteresseerd in de duurzaamheidsvisie van de toen 42-jarige architect Spee. Het was de opmaat voor de Machinistenhof, een gesloten bouwblok aan de Laan op Zuid in Rotterdam. Op de hoek van het nieuwbouwcomplex staat dominant een in het oog springend appartementengebouw. Als slangen kruipen de gesloten buitenruimten, voorzien van verticale schuiframen van Metaglas, tegen de gevel omhoog.

Na een aantal jaren bij verschillende architectenbureaus te hebben gewerkt, besloot Bart Spee in 2006 zelfstandig verder te gaan. De enige mogelijkheid om zijn visie op de toekomst van ‘echt duurzame’ architectuur om te zetten in objecten waarin die visie onbelemmerd kon worden uitgewerkt. “Meteen vanaf de start van mijn bureau heb ik ingezet op productinnovatie, waaronder het gebruik van biobased materialen, circulaire bouwmethodieken en ook toen al massieve houtbouw, omdat dit leidt tot betere, gezondere en duurzamere gebouwen. In het begin was het een enorme zoektocht naar materialen en bouwsystemen die voldeden aan de door ons zelf opgestelde prestatie-eisen voor gezonde en duurzame gebouwen, die we toen al nastreefden. In die periode is de basis gelegd voor het onderzoek en de innovatie waar we nu als bureau bekend om zijn en die tot wasdom zijn gekomen in het Speehuis.”

Spee Architecten heeft een eigen labelsysteem ontwikkeld. In samenwerking met producenten, montagebedrijven en leveranciers onderzoekt het bureau, los van de concrete bouwopgave, bouwmaterialen en -technieken. Deze worden getoetst op tal van onderdelen waaronder gezondheid, energiezuinigheid en een hele reeks van duurzaamheidsaspecten, maar ook garanties en kosten. De uitkomsten zijn gebundeld in een eigen bouwcatalogus, met daaraan gekoppeld ook de toepassingsmogelijkheden. “Door ons zo intens te verdiepen in materialen, productiemethoden en -technieken ontstaan ook nieuwe toepassingen of innovaties”, legt Bart Spee uit. “Door onze catalogus, (product)kennis en de nauwe contacten met toeleverende partijen en ons adviseursnetwerk, kunnen we in aanloop naar een project heel snel schakelen om de juiste oplossing te bieden en samen unieke, duurzame projecten te realiseren.”

De Machinistenhof is in de beginfase ook langs deze lijnen ingestoken. “Len Leyten wilde graag een duurzaam statement maken. We hebben lang met elkaar gepraat over de mogelijkheden en zouden het plan aanvankelijk ontwerpen in massief houtbouw en clickbrick, toen nog twee in Nederland niet als standaard toegepaste bouwmethoden.    

Dat werd goed duidelijk toen tijdens de opstartfase de oorspronkelijk beoogde aannemer al snel teruggreep op de voor hem bekende en gebaande paden en het concept mede door de tijdsdruk omgezet is naar een traditionele uitwerking in beton en later tijdens de ontwerpfase ook clickbrick werd ingewisseld voor traditioneel metselwerk.”

In 2014 woonde Bart Spee om de hoek van de Machinistenhof waardoor hij precies wist aan wat voor woonvormen behoefte was. “Vanuit die behoefte is Leyten gaan nadenken over het bouwblok. De eisen vanuit de afdeling Stedenbouw van de gemeente Rotterdam waren helder. Het moest een gesloten bouwblok worden met als referentie de kwaliteit van het verderop gelegen woningbouwproject Stadstuinen. Ik heb een variatie ontworpen van 33 stadswoningen, acht herenhuizen en een appartementengebouw met twintig appartementen en commerciële ruimte op de begane grond.” Spee Architecten heeft veel aandacht besteed aan de materialisatie en detaillering van de gebouwen. Aan de Laan op Zuid-zijde staan drie bouwvolumes die onderling van elkaar verschillen in puitypering en maatvoering, maar door de gebruikte kleuren en materialen met subtiele verschillen een duidelijke drie-eenheid vormen. De 3-laagse stadswoningen zijn door U-profielen losgeknipt van elkaar en door de vlakverdeling en het verbandmetselwerk vormt elk pand de inverse van de woning ernaast. Door de kleurstelling per woning te nuanceren ontstaat een individueel karakter.

De Laan op Zuid is een drukke toegangsweg richting het centrum van Rotterdam. De buitenruimte van de appartementen die grenzen aan deze weg moest dan ook voldoen aan strenge geluidseisen. “De MethermoXL verticaal schuivende ramen worden elektrisch bediend. Het raam is extreem wind-, water- en geluiddicht en heeft ondanks de grootte toch een slanke profilering. Daardoor bieden de gesloten ramen een luxe buitengevoel. Door ze te openen ontstaat een balkon met glazen doorvalbeveiliging. We hebben vanaf het moment van de introductie van deze ramen er al onderzoek naar gedaan. Een groot voordeel is de kantelfunctie. Hierdoor kunnen de bewoners deze enorme ramen toch eenvoudig zelf reinigen.”

Door de verticale schuiframen van Metaglas kunnen bewoners kiezen tussen binnen- of buitenruimte. Het comfort dat hiermee geboden wordt, is volgens Spee onderdeel van een trend die zichtbaar is. “De nadruk komt, naast circulair en biobased, ook meer en meer te liggen op gezond bouwen. Daarin spelen comfort, daglicht, geluid en ventilatie een belangrijke rol. Ook het gebruik van niet-schadelijke materialen is hierbij van groot belang. Materialen die geen straling hebben, die geen schadelijke stoffen uitwasemen en die hergebruikt kunnen worden. Het is één van de pijlers van ons bureau. Ook massieve houtbouw zal nog verder in belang groeien.” Volgens Spee is het jammer dat het destijds niet gelukt is om de Machinistenhof met de aanvankelijk beoogde bouwmethode te realiseren, al is het een schitterend project geworden. “Len en ik waren toen blijkbaar onze tijd nog iets te ver vooruit. Op dit moment werken we in opdracht van bouwende ontwikkelaars aan seriematige woningbouw conform het door ons ontwikkelde Speehuis, een duurzaam en gezond bouwconcept. Massief houtbouw en circulair bouwen is nu helemaal hot, toen helaas nog niet.” Het appartementencomplex met de uitkragende balkons voorzien van verticale schuiframen is wel een ware eyecatcher. Door de prachtige details en doordachte materialisaties en kleurgebruik is het gehele bouwblok een icoon van de Laan op Zuid en een mooi eerbetoon aan Len Leyten.