Aardbevingsbestendig Forum Groningen

In het hart van de Groninger binnenstad verrees afgelopen jaren het Forum, een imposant gebouw met grote (en internationale) ambities. De constructieve uitdagingen waren enorm: de kolommen staan op geen enkele vloer in één lijn en de gevels hellen. Ook voldoet het gebouw aan de Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR) voor aardbevingsbestendig bouwen. Het vroeg om engineering op het scherpst van de snede. Op alle vlakken.

Met de publieksopening op 29 november 2019 bereikte Forum Groningen na een intensief traject van twaalf jaar het hoogtepunt. Het gebouw is ontworpen door NL Architects, telt 17.000 m² verdeeld over tien verdiepingen en is zeven dagen per week van vroeg tot laat geopend. Onder het gebouw is een parkeergarage voor 374 auto’s en een fietsenstalling voor 1.200 fietsen. Forum huisvest onder andere vijf filmzalen, een multifunctionele eventzaal, de stadsbibliotheek en host internationale exposities. Daarnaast zijn er in het gebouw ook vele open, gratis toegankelijke delen met comfortabele zithoeken, studie- en werkplekken en vergaderruimtes. Ook is voorzien in diverse horecagelegenheden met als toppunt het hoogste dakterras van Groningen op 45 meter hoogte, mét de mogelijkheid voor een rooftop cinema en een prachtig uitzicht over de stad.

Kwispeleffect

De Groot & Visser werd al in een vroeg stadium betrokken door zowel de aannemer BAM Bouw en Techniek regio Noord als constructeur ABT om mee te denken over het gevelconcept. “De moeilijkheid zat hem zowel in de aansluiting van de vliesgevel op het natuursteen, alsmede de eisen ten aanzien van de aardbevingsbestendigheid,” begint Anco Bakker van De Groot & Visser. “Dat laatste is een fenomeen dat destijds voor ons ook redelijk nieuw was. Onze preferred supplier Schüco had op dat moment wel een aardbevingsbestendig profielsysteem in het gamma, maar dat voldeed niet aan de eisen zoals hier gesteld. De NPR gaat namelijk uit van een korte maar uiterst krachtige aardbevingsgolf als gevolg van de gaswinning en het wegzakken van de ondergrond. Dit in tegenstelling tot de gebruikelijke, langere golf. Op het moment dat het gebouw in trilling wordt gebracht door een aardbeving, zal het van links naar rechts gaan bewegen. Dit zogeheten ‘kwispeleffect’ vormde de basis voor de rekenmethodiek waarop we de gevel hebben geconstrueerd.”   

Elementengevel

Voor de engineering van het gevelsysteem van Forum diende De Groot & Visser dus rekening te houden met de krachten die vrijkomen bij een aardbeving aanvullend op de gebruikelijke windbelasting en het eigen gewicht. “Dat leverde extreme waarden op,” weet Bakker. “We hebben gekozen voor een elementengevel, waarbij de elementen met een speling van meer dan gebruikelijk ten opzichte van elkaar zijn opgehangen. Normaal gaan we uit van een onderlinge afstand van 10 millimeter, hier is een verticale voeg van 30 millimeter toegepast. Het idee erachter is dat als het gebouw gaat schudden door een aardbeving, de elementen niet tegen elkaar zouden botsen. Ook de horizontale voeg is ruim opgezet, rekening houdend met een mogelijke beweging van de vloeren en de achterconstructie om schade en gevaarlijke situaties in en om het gebouw te voorkomen. Het glas is overigens verlijmd in het vliesgevelprofiel in plaats van geborgd in een sponning. Ook de lijmconstructie draagt weer bij aan extra veiligheid en is in staat om schokken beter op te vangen.”

3D-engineering

Alsof dat nog niet genoeg is, hebben de elementen ook nog een wiebervorm. “Ze zijn allemaal net niet haaks,” zegt Bakker. “Een deel helt bovendien achterover . Omdat elk element uniek is en het gebouw technisch zo uitdagend is, hebben we het volledig in een 3D-omgeving geëngineerd. Er zijn vervolgens maar liefst twee mock-ups gemaakt; één van de ‘standaard’ elementengevel en één van het achteroverliggende deel ten behoeve van de waterdichtheidstest. Een heel spannend proces. Uiteindelijk wisten we alle onvolkomenheden en kritieke punten te ontdekken en te elimineren. Dit alles werd in het 3D-model opgenomen, zodat we aan de hand van het model de productie konden aansturen. In onze productieruimte hebben we een speciale ruimte ingericht om het glas op de profielen onder geconditioneerde omstandigheden te kunnen verlijmen.”

Stalen binnenpuien

Het interieur van Forum Groningen wordt opgesierd door een groot aantal stalen binnen- en liftpuien, waarvan ruim 80% is uitgevoerd als brandscheiding. MHB stond in voor de engineering, levering en montage van meer dan 1.400 m2 aan stalen beglaasde (lift)puien, beplate deuren, doordraaiende deuren en (trappenhuis)puien met structureel glas. Alleen in staal. “De grootste uitdaging zat hem in de montage van de liftpuien en dan met name het structureel glas,” blikt Arijan de Jong van MHB terug. “De liftpuien zijn verdiepingshoog uitgevoerd over een lengte van telkens zo’n 10 meter. Het glas is aan de zijde van de liftkoker structureel verlijmd. Aangezien de lift ten tijde van de bouwfase niet gebruikt mocht worden, zijn er plateaus geplaatst in de liftkoker om het glas te kunnen verlijmen. Mooie eyecatcher is dat de drukknoppen van de liftbediening zijn verwerkt in het glas.”

Brandwerende eisen

De stalen puien en taatsdeuren op de verdiepingen fungeren tevens als brandscheiding en rookscheiding. De Jong: “Het Groninger Forum is het eerste gebouw waar men als extra eis stelde om te voldoen aan de nieuwe norm NEN 6075 (Bepaling van de weerstand tegen rookdoorgang tussen ruimten). Dit vooruitlopend op het nieuwe Besluit bouwwerken en leefomgeving (BBL). Aangezien er nogal wat taatsdeuren in zitten, was dit nogal een uitdaging. In samenwerking met adviesbureau DGMR hebben we kunnen aantonen dat we voldoen aan de gestelde eisen ten aanzien van brandwerendheid en rookwerendheid. Na een intensief engineeringsproject samen met BAM Bouw en Techniek regio Noord, waarbij we gebruik maakten van BIM, zijn de puien gemaakt in onze fabriek. Op locatie zelf bleek het intern transport nog een hels karwei vanwege het formaat van de puien en het ontbreken van transportmiddelen. Via tijdelijke hellingbanen zijn de puien door hulptroepen van de aannemer naar de juiste verdiepingen gebracht.”

Eind vorig jaar is Forum Groningen met een fantastische knal- en lichtshow geopend. Inwoners en bezoekers van de stad hebben sindsdien de beschikking over een multifunctioneel centrum. “Een project waar heel Groningen trots op is,” besluit Bakker.