Woningbouw Veld 3, Strijp R, Eindhoven | Referenties aan ambachtelijk metselwerk

De woningen die Hilberink Bosch Architecten ontwierp voor Strijp R in Eindhoven verwijzen volop naar de fabrieken die er ooit stonden. Aan de gemetselde gevels refereert een klezoorverband aan het ambachtelijke baksteengebruik in de voormalige industriële architectuur. Hilberink Bosch Architecten gebruikte hiervoor de lichtgrijze, genuanceerde Hagemeistersortering Farsund HS. Hilberink Bosch: “Van veraf overheerst in de gevels het lichte grijs van de steen, van dichtbij springen de geelbruine tot blauwe accenten in het oog. Dat maakt de Farsund heel dynamisch.”

Na Strijp S is Strijp R het volgende Eindhovense herontwikkelingsproject waarin de geschiedenis van Philips ankerpunt is voor de transformatie tot woon- en werkgebied. Het bedrijf ontwikkelde Strijp R in de vorige eeuw als productielocatie voor de fabricage van televisietoestellen. Nu bouwt de Amsterdamse vastgoedontwikkelaar Amvest er vijfhonderd woningen, deels met behoud van de historische industriebebouwing. Zo betrok de bekende ontwerper Piet Hein Eek het RK-complex, de voormalige keramische werkplaats van Philips. Het oude portiersgebouw en het pompgebouw op Strijp R kregen een tweede leven als woongebouw.

Maar ook het industriële cultuurerfgoed dat wijken moest voor nieuwbouw, bleef soms behouden – in de stedenbouwkundige lay-out en de vormgeving van de nieuwe woningen. Hilberink Bosch Architecten uit Berlicum ontwierp voor Veld 3 (Duinrand Oost) aan de zuidwestkant van Strijp R zestig grondgebonden woningen en twintig appartementen met krachtige referenties aan de beeldbuisfabriek van Philips die voor deze nieuwbouw werd gesloopt. Hilberink Bosch Architecten: “We staken het ontwerp in met de vraag: ‘Wat was er al, voordat wij kwamen?’ De beeldbuisfabriek van Philips had een aantal karakteristieke onderdelen: assemblagehallen met sheddaken, vlamovens met opgemetselde ventilatietorens.”

De dakvorm van de assemblagehallen verwerkte Hilberink Bosch een-op-een in grondgebonden sheddakwoningen. De ventilatietorens van de vlamovens keerden als gemetselde torens terug in eengezinswoningen aan de Zwaanstraat. In die torens zijn de trappenhuizen ondergebracht.

Tot de beeldbuisfabriek hoorde ook een fors gemetseld fabriekspand. Het appartementengebouw dat Hilberink Bosch Architecten voor deze locatie ontwierp, herinnert in geleding en plasticiteit aan dat pand. De nieuwbouw is sober, maar bevat veel referenties aan de architectuur die hier stond. In het metselwerk, maar ook in de toepassing van beton. Voor de kozijnen is een aluminium renovatieprofiel gekozen dat refereert aan de stalen kozijnen van vroeger.

Zelfs de plattegronden van de appartementen danken hun maat aan de oude beeldbuisfabriek. De hallen van de fabriek waren uitgezet op een grid van 15 x 15 meter. Hilberink Bosch zette dat om in een stramien van 7,5 x 7,5 meter voor de woningplattegronden: “Een supermaat voor plattegronden; we konden daarmee hal en trap diagonaal tegenover elkaar plaatsen waardoor er een Z-vormige woonruimte overblijft die heel flexibel te gebruiken is.”
Ook de stedenbouwkundige layout van het woonbuurtje op Veld 3 is gebaseerd op de voormalige bebouwing. Hilberink Bosch Architecten zette eerst de massa van de fabriek opnieuw op in het plan voor de woningen. Daaruit ontstond een lay-out van volumes omringd door openbare ruimte.

Bij de keuze voor baksteen als gevelmateriaal, speelde de geschiedenis van de locatie eveneens een rol. In de oude fabriekspanden op Strijp R domineerde metselwerk. Hilberink Bosch Architecten: “De uitdaging was het vinden van een lichte steen, voorgeschreven in het beeldkwaliteitsplan. De ervaring leert dat het vinden van een goede lichtgekleurde sortering altijd ingewikkeld is. We zochten naar een steen die weliswaar wit of licht grijs is, maar ook genoeg leven bezit, een steen met tactiliteit en nuance.”

Dat werd de Hagemeistersortering Farsund HS ModF. Hilberink Bosch: “Die steen stak er met kop en schouders bovenuit, vanwege de vele nuances. Je kunt de steen bijna niet kwalificeren als lichtwit, want er zit zoveel kleur in. Van veraf overheerst een lichtgrijs, maar van dichtbij bezit de Farsund geelbruine tot blauwe accenten. Dat maakt de Farsund heel dynamisch. Van dichtbij verandert de ervaring van de steen – en van de architectuur. Die ervaring onderga je in dit project volop, want de openbare ruimte grenst hier soms direct aan de woningen, waardoor je erg dicht bij het metselwerk komt.”

De Farsund HS ModF heeft een moduulformaat: met voeg is de steen exact dertig centimeter lang. Die maat speelde Hilberink Bosch Architecten met graagte uit. Het bureau kon het hele plan op een koppenmaat uitwerken: “Het verband is volledig uitgezet, er zit in het metselverband geen enkele toevalligheid.”
De gevels hebben een klezoorverband met twee koppen, de lichtgrijze, twee millimeter terugliggende stootvoeg verspringt per laag steeds een kop. “Dat geeft de gevels rust en een formaliteit die refereert aan de aandacht voor de steen en de ambachtelijkheid van het metselwerk in de oude fabrieksgebouwen op Strijp R”, aldus Hilberink Bosch Architecten: “Het metselwerk in de woningen is relatief sober, maar toegepast met volle aandacht voor de details. Zo hebben de rollagen aan de voorzijde van de sheddakwoningen géén latei in het zicht, door toepassing van rollaagbeugels.”