VMRG | Industriële cultuurkathedraal met gevels van staal

Vanaf het vernieuwde station Tilburg kijken voorbijgangers sinds begin dit jaar direct de nieuwe openbare bibliotheek in. De herontworpen LocHal is het kloppend hart geworden van de spoorzone. De locomotiefwerkplaats van Nedtrain is getransformeerd tot een publieke stadshal met een indrukwekkende vitrine naar het spoor, stoere stalen constructies en een openbare evenementenruimte voor de stad. De industriële cultuurkathedraal is winnaar van de Publieksprijs van BNA Beste Gebouw van het Jaar 2019.

De nieuwe architectuur is een eigentijdse herinterpretatie van het oorspronkelijke laat-industriële gebouw uit 1932, en bouwt voort op de logica ervan, zegt Ingrid van der Heijden van Civic Architects, samen met Braaksma & Roos Architectenbureau en Inside Outside/Petra Blaisse verantwoordelijk voor het eigenzinnig ontwerp. Door het behoud van de elegante industriële hal, de toevoeging van robuuste nieuwe architectuur, en de grootschalige textiele doeken, vormt het geheel een sterk decor voor het nieuwe concept van Bibliotheek Midden Brabant: een plek waar niet alleen kennis wordt geconsumeerd maar ook geproduceerd, met onder andere kunstorganisatie Kunstloc, Brabant C en Seats2Meet.

Basale materialen

Het meest in het oog springende kenmerk van de nieuwe LocHal is de ruimtelijkheid met een vloeroppervlakte van 90 bij 60 meter en een hoogte van 15 meter. Van der Heijden: “De bibliotheek is dan ook met nadruk ontworpen als royaal openbaar toegankelijk gebouw. Zowel de constructie en bewaarde, onaangetaste, artefacten van het oude gebouw als de nieuwe toevoegingen zijn opgebouwd uit basale materialen, zwart staal, beton, glas en hout, toegepast in grote vlakken. Vloeren, kolommen en trappen laten overdag van dichtbij allen hun karakteristieke texturen zien. ’s Avonds keert het gebouw zich binnenstebuiten en wordt het interieur zelf de lichtbron: een uitnodigend baken in de stad. De imperfectie van de bestaande materialen en hun bewerking dragen sterk bij aan de authentieke sfeer van de LocHal. De architectuur vormt een monumentaal industrieel decor voor alle activiteiten. De inrichting vormt een extra laag van beduidend kleinere proportie die zich speels en veranderlijk door het gebouw beweegt.”

Historische gevels

De entreezone doet volgens Van der Heijden denken aan een overdekt stadsplein, waar grote publieke leestafels staan en tentoonstellingen zijn te zien. Ook is er een koffiekiosk te vinden.

“Aan dit binnenplein bevinden zich brede trappen, die ook als openbare tribune worden gebruikt voor grote evenementen. De trappen brengen de bezoekers door het gehele gebouw naar boven, naar het licht, dat royaal binnenvalt door de glazen gevels bovenin. Op de tweede verdieping vormen de vloeren en trappen een rondgang langs de historische glazen gevels en kan je verdwalen tussen boekenkasten om de rustigere lees- en werkplekken te ontdekken. Nog een verdieping hoger ligt het stadsbalkon, waar de bezoeker uitkijkt over de stad.”

Stalen vliesgeveltechniek

Om ervoor te zorgen dat de visie van de architect ook vertaald kon worden naar een maakbaar geheel, werd Façadis Gevelbouw al in een vroeg stadium bij het project betrokken. “We waren verantwoordelijk voor het uitwerken van de ontwerpstukken gerelateerd aan de vraagspecificatie voor de stalen vliesgevels, vanaf het maaiveld opgetrokken tot de ‘lampion’, de glazen kap op de LocHal,” begint Edwin Muller van Façadis Gevelbouw. “In totaal betreft het ruim 2.000 m² aan stalen vliesgeveltechniek, inclusief draaiende delen en neutrale zonwerende beglazing met alle veiligheidsaspecten van dien. De grootte en met name de indeling van de vliesgevels bleek een technische uitdaging om constructief opgelost te krijgen.” Muller doelt op de manier waarop het stijl- en regelwerk is ontworpen, de grote overspanningen en hoge glasgewichten. “Het diende allemaal in het werk wel uitvoerbaar te zijn. Het realiseren van een stalen vliesgevel gaat toch écht anders dan een aluminium vliesgevel. Bij staal spelen andere gewichten en de handling vindt veelal plaats met een kraan of ander materieel. We hebben de vliesgevel zoveel mogelijk geprefabriceerd in goed te transporteren frames zodat op locatie vlot gebouwd kon worden.”

Verbinding tussen oud en nieuw

Façadis Gevelbouw heeft de stalen vliesgevel van de LocHal uitgevoerd met Jansen-profielen. Muller: “Meer specifiek is de vliesgevel uitgevoerd op basis van Jansen VISS profilering en de grote deurpartijen in Jansen Janisol. De vele uitzetramen in het stadsbalkon zijn elektrisch gestuurd. De machinale voorbereiding vindt plaats op een apart bewerkingscentrum in onze productielocatie,” benadrukt Muller. “Geen aluminium en staal over dezelfde machine. Om de beglazing constructief goed op te vangen in dit ontwerp zijn door onze engineers vernuftige constructieve oplossingen bedacht. De onderzijde van het overkragende stadsbalkon is voorzien van een specifieke beglazing met een zeefdrukmotief die de indruk wekt van het oude draadglas in de oorspronkelijke kap (lampion) van de LocHal. Zo is een mooie verbinding gelegd tussen oud en nieuw. Bovendien zorgt het bedrukte glas voor een diffuse doorkijk van buitenaf op de aloude constructie van de LocHal.”

Heating the people

De oude spanten en vloeren, die ooit zijn ontworpen om zware locomotieven te dragen, zijn inderdaad zoveel mogelijk behouden gebleven, vervolgt Van der Heijden. “De technische concepten voor de LocHal zijn dan ook gebaseerd op een getrapte aanpak: waar mogelijk zijn de bestaande mogelijkheden van de hal ingezet, slechts waar nodig wordt iets toegevoegd. In het installatie- en bouwfysisch concept is dezelfde ingetogenheid nagestreefd: de mate waarin het klimaat kan worden gereguleerd is afhankelijk van de functie van de ruimte, volgens het principe ‘heating the people, not the space’. Door een uitgekiend concept met vijf verschillende klimaatzones blijven de benodigde aanpassingen tot een minimum beperkt. Hiermee is mogelijk gemaakt dat het enorme volume van de LocHal geschikt werd gemaakt voor transformatie.”

De LocHal geeft opnieuw betekenis aan de functie van een bibliotheek in het digitale tijdperk. Het faciliteert de lezende ‘boekenconsument’, maar biedt ook nadrukkelijk ruimte aan de creatie van kennis. Hierbij is curatorschap even belangrijk als de boeken: Interactie met menselijke experts is een actievere en rijkere vorm van kennisvergaring. Van der Heijden tot slot: “De architectuur maakt deze nieuwe rol van de bibliotheek mogelijk. Naast verschillende evenementen- en lezingenruimtes zijn er ook laboratoria waar je wordt uitgedaagd nieuwe kennis op te doen en nieuwe technieken te leren kennen. De aard van het gebouw zorgt ervoor dat collectie en gebruik met de tijd zonder probleem kunnen worden aangepast.”