Prefabricage en transformatie gaan heel goed samen

“Dat is onze natuur: over de grenzen kunnen kijken om tot goede oplossingen en mooie gebouwen te komen.”

In de nieuwe corona-realiteit treffen we architect Ronald Schleurholts in een vrijwel leeg kantoor aan de Ezelsveldlaan in hartje Delft. Hij is partner van cepezed, samen met (mede)oprichter Jan Pesman en sinds enkele jaren Paddy Sieuwerts. cepezed is een eigenzinnig architectenbureau dat al sinds de jaren zeventig werkt met de insteek dat het bouwen anders moet. Minder materiaal gebruiken, slimmer bouwen, zoveel mogelijk met in de fabriek gemaakte componenten die op de bouw (lees: montage)plaats alleen nog droog worden geassembleerd. Een interview over ontwerpen, bouwen, ontwikkelen, software en gevels.

De architectenwereld is nog maar net hersteld van de vorige crisis en nu stapelen de donderwolken zich weer op. Hoe gaat cepezed daarmee om?

De laatste crisis zijn we goed doorgekomen, we zijn zelfs gegroeid. Daar was geen plan van aanpak voor, ik denk dat het een kwestie is van breed actief zijn in veel sectoren. We werken voor het Rijk, lokale overheden, Schiphol, scholen, ondernemers, particulieren en ontwikkelaars. Daarnaast hebben we ook een eigen ontwikkeltak, cepezedprojects, waarmee we huisvestingsadvies geven, investeren, grondposities innemen en partijen aan elkaar koppelen. Daarmee creëren we ook werk. Het pand waar we nu in zitten is een eigen ontwikkeling en op het terrein hierachter is Bouwdeel D(emontabel) neergezet, ook een kantoor dat volledig in eigen huis is ontwikkeld en ontworpen waarvan we de uitvoering zelf gecoördineerd hebben. En dat bovendien volledig circulair is. Kijk, het verdienmodel van ons bureau is nooit volume geweest. Veel meer hebben we altijd gekeken hoe en waar we meerwaarde konden creëren en slimme oplossingen konden verzinnen. Voor elk project met een compact en flexibel inzetbaar team van hoog opgeleide mensen die samen een gebouw engineeren. Dan ben je meer met waardecreatie bezig en kun je beter inspelen op veranderende omstandigheden. Dat doen we ook in strategische samenwerkingen. We hebben een joint venture met Lister Buildings genaamd Lister Architecture, waarmee we op een vergelijkbare manier als het Amerikaanse Katerra bezig zijn prefab woningbouw te ontwikkelen met hout. Compleet met een fabriek voor alle bouwcomponenten. De eerste prototypes worden gemaakt. Het  past erg goed bij onze filosofie, die sterk gebaseerd is op prefabriceren.

Want prefabricage zit sterk in het DNA van cepezed.

Zeker, vanaf de jaren zeventig was al de insteek: doe het bouwen en nadenken zo min mogelijk in weer en wind op de bouwplaats, maar maak de componenten zoveel mogelijk in fabrieken en assembleer die op locatie. Niet lassen, geen nat cement, maar droge montage. De componenten kun je zo sneller, slimmer en hoogwaardiger maken en een gebouw is eenvoudiger weer uit elkaar te halen en te hergebruiken. Prefabricage is daarmee een eerste voorwaarde voor circulariteit; ontwerpen als een bouwpakket. Het blijkt ook heel goed te werken voor transformaties en renovaties. We zitten hier in de monumentale laboratorium- en werkplaatshallen van Werktuig- en Scheepsbouwkunde uit begin vorige eeuw. Dat zijn fantastische ruimtes die op daglicht zijn ontworpen, iets waar wij ook altijd mee bezig zijn. Een aanpalende donkere gang hebben we met een geprefabriceerd stalen frame omgezet tot een dubbelhoge lichte binnenstraat met een glazen dak; heel precies aangesloten en afgestemd op het bestaande rijksmonument.  Daarvoor moet je goed inmeten en zorgvuldig fabriceren.

Jullie ontwerpen bevatten doorgaans veel staal en veel glas.

Als je lichte, sterke constructies zoekt die demontabel zijn en je wilt veel daglicht in je gebouw, kom je daar snel op uit. Onze  gebouwen hebben altijd een kolommenstructuur en bijna nooit dragende wanden en we zorgen voor ruimtelijke kwaliteit met goed daglicht. Liefst zonder verlaagde plafonds, plinten en aftimmeringen. Bij duurzaam bouwen wordt vaak gefocust op het energetische aspect. Maar de eerste stap van duurzaamheid is: dingen niet doen, materialen niet gebruiken. Dus als wij een gebouw ontwerpen, zoeken we naar minimaal gebruik van materiaal dat zo licht mogelijk is. We kiezen voor de beste oplossing en dat kan ook hout zijn. In de Tijdelijke Rechtbank Amsterdam zijn houten gevelpanelen toegepast, terwijl we in Bouwdeel D(emontabel) hier om de hoek zeer maatvaste prefab vloerdelen van multiplex hebben gebruikt. Deze overspannen op een fijn grid van gevelkolommen. Het glas is hierop direct gemonteerd, we hebben hier dus zelfs geen kozijnen in de gevel gebruikt. Dat kan alleen als je een zeer maatvaste draagconstructie hebt en een uitvoerende partij die zeer zorgvuldig werkt.

Hoe kom je van licht, duurzaam, demontabel tot mooie gebouwen met een tijdloze uitstraling?

Onze gevels zijn doorgaans vrij ingetogen. Ze zijn ontworpen vanuit comfort en functionaliteit, met aandacht voor daglicht, uitzicht en indeelbaarheid. En met ramen of panelen die open kunnen. Dat betekent dat er een zekere mate van neutraliteit in zit. Maar ze zijn altijd zorgvuldig uitgewerkt als het gaat om zaken als verhoudingen, maten, relatie met de omgeving, lijnen die we kunnen oppakken, gelaagdheid en kleurvariatie.

De ontwikkeltak kwam al ter sprake. De rol van de architect is kleiner geworden de laatste decennia. Als het aan cepezed ligt juist niet.

Er zijn meer bureaus die het als een kans zien om werk binnen te halen. Zij zijn ook zelf gaan ontwikkelen of hebben op andere wijze het initiatief naar zich toegetrokken, zelfs bij grote overheidsopdrachten met een Design & Build-contract. Wij hebben met onze ontwikkeltak cepezedprojects en de middelgrote aannemer DuPrie in een consortium de Tijdelijke Rechtbank Amsterdam ontwikkeld en gebouwd; daarbij waren we de concurrentie die voor een belangrijk deel bestond uit grote aannemers te slim af. Een demontabele rechtbank is natuurlijk op ons lijf geschreven, terwijl het voor hen wellicht een lastige opgave was.  Maar het consortium voor de nieuwe permanente rechtbank is ook mede geïnitieerd door de architect, Kees Kaan in dat geval. Het zijn nog uitzonderingen, maar hiermee is niet meer vanzelfsprekend dat projecten met een hoog risicoprofiel en investeringsniveau automatisch terecht komen bij consortia met grote aannemers. Aannemers zijn in principe risicomijdend en willen vooral doen wat ze al honderd keer gedaan hebben. Andere oplossingen verzinnen is van nature ingewikkeld voor hen. Daarom vonden wij het beter direct met de producerende partijen aan tafel te kunnen zitten. Zo zijn onze expertises voor ontwikkelen en bouwcoördinatie ontstaan. Er zijn genoeg projecten waarbij we de bouwer absoluut niet kunnen missen, maar bepaalde projecten kunnen we in volledig partiele aanbesteding op bouwcomponentniveau beter en (kosten)efficiënter zelf realiseren. cepezedbouwteam treedt daarbij niet op als aannemer, maar als onafhankelijk coördinator namens de opdrachtgever.

Geeft dat een andere dynamiek aan tafel?

Met vijftien of meer mensen aan tafel in bouwteam overleggen, onder het mom van integraal ontwerpen, werkt volgens mij niet. Het gaat om de mindset, iedereen op het juiste moment kunnen vinden. Ik overleg liever in kleine toegewijde teams over specifieke onderwerpen met mensen die over hun discipline heen kunnen kijken. Dat is ook onze natuur: over de grenzen kunnen kijken om tot goede oplossingen en mooie gebouwen te komen.

Dat geldt ook voor de gevelbouwers?

Ze moeten kunnen meedenken. Bij elk project kun je een gevelbouwer zoeken die ervoor geschikt is. Bouwdeel D(emontabel) was eenmalig met veel maatwerk en dat doe je met klein clubje dat de specifieke kennis heeft, zoals Octatube of in dit geval iFS buildingsystems. Voor grote projecten werken we meestal met de grote Nederlandse gevelbouwers die de productiecapaciteit hebben, zelf engineeren en ook meedenken. Goeie gevels maak je immers samen. We hebben zelf veel kennis in huis, dus als we contact opnemen, weten we wat ze kunnen en hebben we globaal de meeste antwoorden al. We gaan aan tafel zitten om te sparren over dat ene materiaal om het concept, het beeld dat je zoekt te realiseren. Wij vragen dan: kan dat, werkt dat, zien we iets over het hoofd, zijn er slimmere trucs, en wat is ongeveer het prijsniveau. Dat doen we het liefst zo vroeg mogelijk in het ontwerpproces. En aangezien innovatieve gevelbouwers ook andere projecten hebben lopen, kom je nog eens op ideeën. Zo zag ik eens bij een fabrikant een testopstelling van ETFE-kussens met zonweringsprints; door het variëren van de luchtdruk in de kussenkamers kon je de zontoetreding reguleren; later hebben we dat toegepast in het Jinso-paviljoen op de Arenaboulevard in Amsterdam.

Welk mooi gevelproject zit er momenteel in de pijplijn?

De Hogeschool Inholland in Amsterdam is interessant. Dit bijna energieneutrale schoolgebouw van ruim 25 duizend vierkante meter is net in het bouwteam-aanbestedingstraject en krijgt een prominente plek op een nieuwe locatie op het  Zeeburgereiland. Meer dan veertig procent van het terrein- en dakoppervlak moet waterabsorberend en groen worden, daar mogen dan geen zonnepanelen op staan. Ook moet er veel daglicht in het gebouw komen, terwijl het een diep kavel is. Daarnaast moet het gebouw genoeg energie opwekken voor de BENG-norm. We hebben een compact, in hoge mate flexibel gebouw ontworpen met een ambitieuze gevel. Daarin zijn geventileerde geveldelen opgenomen met geïntegreerde zonnepanelen die in een hoek op de zon gericht zijn. De panelen hebben een kleurzweem afhankelijk van hun positie, zodat de verschillende volumes van het gebouw anders van kleur zijn. Zeker bij de steeds andere hoeken en lichtomstandigheden waaronder je het gebouw ziet, geeft dat steeds een spannend beeld. De geventileerde geveldelen bevatten klepjes voor de inlaat van frisse lucht en roosters voor de spuiventilatie. Omdat de levensduur van zonnepanelen korter is dan die van de gevel, worden de panelen afneembaar in beugels geplaatst. Om dit mooi te detailleren, een roosteroplossing te bedenken en uit te zoeken hoe je een doelmatig, eenvoudig en niet te duur gevelsysteem krijgt, zit je aan tafel bij een gevelbouwer. Wij zijn voor dit gebouw overigens de overkoepelende contractpartij voor ontwerp en alle bouwtechnische adviezen; een total engineering-opgave dus.

cepezedover twintig jaar?

We zullen altijd blijven doorevolueren. Ik zou het mooi vinden als we nog grote stappen konden zetten in ons bouwpakket-denken, met meer biobased materialen, met het nog beter integreren van energieopwekking. Andere ketensamenwerking als prefabricage à la Katerra / Lister Architecture is ook een interessante ontwikkeling. Maar bovenal; wendbaar blijven en nieuwsgierig naar nieuwe materialen, gebouwconcepten en samenwerkingsvormen. En dus nog steeds niet alles op een paard wedden.