Living LAB 040 – Een kijkje in de toekomst

Begin 2021 informeerde ik de lezers van Gevelbouw over de oprichting van een Living LAB 040 in Eindhoven. Inmiddels is het LAB geopend en verrijzen de eerste experimentele woningen. En ook de komende periode staan er diverse experimenten op de rol. Dit artikel gaat over hoe je door inzet van het LAB en alle kennis daaromheen, snel innovatiestappen kunt maken. 

‘Stilstand is achteruitgang’ is een veelgehoorde quote. In de turbulente tijd waarin wij leven met veel veranderingen in markt en maatschappij, is dat zeker waar. Nog geen 50 jaar geleden manifesteerden de veranderingen zich dermate langzaam, dat het verschil tussen vandaag en morgen minimaal was. Innovatie kon je zonder consequenties uitstellen. Dat is momenteel wel even anders. Passief ondernemen is op dit moment zelfs levensgevaarlijk te noemen. Veel bedrijven komen dan ook in een actiemodus. Heel vaak is daarbij een zich aandienende bedreiging de belangrijkste reden om op zoek te gaan naar innovatie.

Veel interessanter, leuker en lucratiever is om alle maatschappelijke en markttrends vooral te zien als een veld van kansen. Dat is voor velen met een beperkte rol in de bouwketen best lastig en misschien dat je even wat externe hulp nodig hebt om dat in kaart te brengen. Als je al jaren allerlei routines hebt opgebouwd binnen je positie in de bouwketen, is het niet gemakkelijk om vanuit een breder perspectief nieuwe kansen op te sporen. Dat geldt zeker ook voor de gevelbouw. Je zult zien dat vanuit een kansenbenadering er fris bloed door je onderneming kan gaan stromen. En dat vormt een nieuwe basis voor bedrijfsbreed enthousiasme en daarmee voor toekomstig succes.

De oprichters van het Living LAB 040, Monique Donker en ondergetekende, komen uit de bouwinnovatie en formuleerden voor de opgerichte social enterprise LL040 BV, doelstellingen om innovatie tot versnelling te brengen. Doel is uiteindelijk concreet succes en impact in de markt. Door initiatief, door ondersteuning, door verbinding, door bedrijven, kennisinstellingen en overheid bijeen te brengen, door faciliteiten te bieden, et cetera. En zo is het Living LAB niet alleen een plek waar concreet wordt geëxperimenteerd maar waar ook in een soort platformorganisatie wordt gedebatteerd en waar leveranciers van bouwsystemen, bouwdelen en componenten elkaar tot grote hoogte opjagen. En waar we samen en met denkers een visie ontwikkelen op de stad van morgen die vervolgens de basis vormt om richting te geven aan de toekomst en het bestaansrecht van de vele betrokken bedrijven. En voor wie even vast komt te zitten, is er in die omgeving altijd een zetje in de rug binnen handbereik. Dat is de kern van het concept achter het Living LAB 040. 

Een belangrijk gemis om op een integrale manier met bedrijven innovatiestappen te kunnen maken, is de mogelijkheid om zo realistisch mogelijk te kunnen experimenteren. Met woonconcepten, met voorzieningen zoals energie, met groen, met bouwdelen, met componenten. Bedrijven hebben moeite om innovatie op gang te brengen, maar ook om de stap naar realisatie verantwoord en geleidelijk te maken. Het proefproject kent de bouw eigenlijk niet. Het is altijd een normaal commercieel project, waarin je geen fouten mag maken hetgeen zeer innovatie-belemmerend werkt. Het Living LAB is een beschermde omgeving, waar die fouten wel mogen worden gemaakt. Een plek voor pilot- en demoprojecten. Een plek waar ook een fijne omgeving wordt gecreëerd voor bewoners. Het is immers een Living LAB. Dat kan hier omdat ook de bewoners een nauwe band hebben met het LAB. Zij komen uit een groep kandidaat bewoners die ervan doordrongen zijn wat het betekent om in een laboratorium te wonen. Zij vormen bovendien de ‘Burger denktank’, een belangrijk instrument in het LAB, waarin nieuwe ideeën vooraf worden getoetst en waar bewoners ook zelf met creatieve oplossingen komen, die waardevol zijn voor leveranciers en andere betrokkenen.

Het LAB is van start gegaan met enkele leveranciers van elk een klein woningcluster. Zij realiseren in het LAB primair om te leren. Het is geen vastgoed businesscase. En dat kan ook niet, omdat het LAB een eindige levensduur heeft van 15 jaar. Het zijn initiatieven van ondernemers die een antwoord op de vraag van morgen hebben ontwikkeld en in het LAB bewonerservaring willen verzamelen. Die daarbij op onderdelen bovendien een innovatieagenda hebben, bijvoorbeeld met betrekking tot energie, waterkringlopen, dakleven, materialen, bewonersacceptatie, financiering, woonvormen, et cetera. Vooralsnog vullen Ferlem, Team VIRTUe en CyBe zo de komende paar maanden de eerste tien woningen in. De contacten met de volgende bedrijven die willen landen lopen al en zo vult het LAB zich in pakweg twee jaar met bijna 120 woningen. Daarnaast realiseren we ook innovaties op bouwdeel- of componentniveau. Bedrijven als Velux, ENS en Duco zijn op die wijze aangesloten. Hier proberen we te matchen en stimuleren we samenwerkingen. 

In het LAB heten we niet alleen leveranciers met ideeën welkom. Vanuit de visies die vanuit debat en onderzoek ontstaan, initieren we ook zelf innovaties die over het algemeen leverancier-overstijgend zijn en nemen we daarop meer regie. We organiseren zelf projecten waarvoor geïnteresseerde bedrijven worden benaderd die vervolgens kunnen aansluiten. Heel concrete ideeën waarvoor nu voorbereidingen worden getroffen, hebben bijvoorbeeld betrekking op circulaire gevels, een gezonde leefomgeving en meervoudig grondgebruik. Op al deze onderwerpen doemen interessante geveluitdagingen op.

De richting aan innovatie wordt vormgegeven vanuit het doel om de stad van morgen te willen ontdekken dan wel uit te vinden. Een stad waarvan we weten dat deze een grotere dichtheid zal hebben, maar waarin het toch fijn wonen is. Waarin mensen meer worden verbonden, waar het veilig is, waar een aangenaam klimaat heerst en waar het gezond is, waar mensen mobiel zijn zonder zelf een auto te moeten hebben, waar wonen betaalbaar is, et cetera. De overall visie, waarin dit soort thema’s een plek hebben, is vormgegeven in vijf innovatiepijlers.

Dat alles doen we met de vele bedrijven, Gemeente Eindhoven die het LAB omarmt, met partners als Amvest en Volksbank, met kennisinstellingen en vooral ook met de bewoners.

De eerste objecten verschijnen nu in het LAB, maar er worden al vanaf het begin (maart 2021) onderzoeken uitgevoerd. Alles in het licht van de compacte stad van morgen. Dat geldt voor onderzoek naar eigenaarschap in een compacte stad waarbij veel voorbeelden in Europa zijn bestudeerd en waarin we concludeerden dat gemeenschappelijke functies zoals een werkplaats, keuken of logeerkamer, binnen groepen van tot circa 8 wooneenheden goed werkt. Dat geldt ook voor onderzoek naar de energievoorziening en het voorkomen van congestie zodat kabelverzwaring niet nodig is en daarmee veel overlast en kosten kunnen worden voorkomen. In het LAB leidde dit tot een grid dat bovendien de tijd om tot aansluiting te komen, enorm verkort. Als voorbeeld geldt ook dat samen met studenten (de TU/e en Fontys zijn partner) toekomstscenario’s zijn uitgewerkt en verbeeld, waardoor de visie ook in beelden wordt vertaald. En er is veel meer.

Het LAB is, zoals gezegd, een oefenplek maar ook een platform. Een plek waar partijen elkaar ontmoeten die elkaar normaal niet tegenkomen. Producenten, ontwerpers, bouwers, maar ook gemeente(n), politiek, financiers, inrichters, verzekeraars, vergroeners, visionairs, schrijvers, inspirators, enzovoorts. Kortom, een omgeving waarin vernieuwing en versnelling door inspiratie en samenwerking op gang worden gebracht. En zo wil LL040 koplopers een podium geven, innovatie versnellen en partijen in de snelheid meezuigen. De overtuiging heerst dat je zo de toekomst zelf kunt vormgeven.

Zie dit artikel als een startnotitie. Als er innovatienieuws is, zullen we dat graag in dit blad melden. Zeker als er een relatie met gevels is. En dat gaat zeker zo zijn, want er is in het LAB veel te doen over gevels. In relatie tot circulariteit, integratie van functies en installaties, industriële processen, gevels as a service, gezond wonen en werken, et cetera. Voor nu is een deel van de vele onderwerpen slechts kort aangeraakt. Wordt dus vervolgd.

Door Jos Lichtenberg, emeritus Hoogleraar bouwinnovatie aan de TU Eindhoven en samen met Monique Donker initiatiefnemer van Living LAB 040. Voor meer informatie over of aansluiting bij het LAB: info@livinglab040.com