Living Lab 040: Broedplaats voor Bouwinnovatie

Een deel van een nieuwe wijk, buurtschap Te Veld, is beschikbaar voor onderzoek en ontwikkeling. Het Living Lab gaat 119 woningen omvatten, waarin normaal zal worden gewoond, maar waarmee constant zal worden geëxperimenteerd, getest, gemeten, geëvalueerd, geoptimaliseerd, verplaatst, et cetera. Ook voor de gevelbouw valt hier veel te ontdekken.

Bouwinnovatie in Nederland is relatief klein en versnipperd. De bouw besteedt slechts 0,3 % van de omzet aan vernieuwing, waar dit in andere bedrijfstakken ordegrootte 2-4% bedraagt met uitschieters naar boven van 10% en zelfs hoger. Denk aan de auto-industrie, de chemie en elektronica. 

De fysieke kant van onze bedrijfstak met bouwers, installateurs, onderaannemers, zoals binnen-afbouwers en gevelbouwers, alsmede de toeleverende industrie is kleinschalig van structuur. Bij de bouw toeleverende industrie zitten enkele multinationals en ook enkele aannemers zijn het MKB ontgroeid. Het merendeel heeft echter minder dan 500 mensen personeel. En dan staat bij een vaste ratio ‘omzet per personeelslid’, 0,3% van de omzet gelijk aan 1 a 2 medewerkers op productontwikkeling. Bij bedrijven met een omvang onder de 200 medewerkers is doorgaans geen plaats voor structurele innovatie. De meeste R&D (Research and Development) zit nog bij de toeleverende industrie, maar is veelal gericht op ieders eigen gefragmenteerde product en niet op de samenhang der dingen. Een producent van raamprofielen bedenkt een nieuwe profielserie, maar is in beginsel niet bezig met bouwen in brede zin, laat staan het gebruik van gebouwen. En daar zit nu de pijn. 

De oplossingen voor de grote uitdagingen die ons maatschappelijk bezighouden, overstijgen het bedrijfsdomein. Denk aan de klimaatverandering, energie, de CO2-productie, betaalbaar wonen, gezondheid, flexibel gebruik van gebouwen en infrastructuur, allemaal probleemgebieden waarbij niemand zich eigenaar voelt, maar waarbij je vanuit het maatschappelijke belang juist móet samenwerken om tot oplossingen te komen. Samenwerken is dus het devies, maar hoe doe je dat met 1,5 man en een paardenkop. Hoe kun je toch kansen verzilveren? Dat kan wel degelijk. Juist, door samenwerking te zien als het ingaan op de grotere uitdagingen. Door aan tafel te zitten bij de discussies die er toe doen. Door van daaruit je strategie en richting te bepalen en je kansen te benutten. Door vervolgens allianties aan te gaan en consortia te vormen. Daarmee gesteund door subsidies de handen uit de mouwen te steken, kennis binnen te trekken, creatieve sessies te organiseren en op je stip op de horizon af te stevenen. 

De bundeling van krachten als bedoeld, wordt nu vanuit het Living Lab 040 georganiseerd. Op 8.500 m2 bouwgrond wordt hier het bouwen en wonen van morgen opnieuw uitgevonden. Aanleiding was de opgave van de gemeente Eindhoven, die net als andere steden met ruimtegebrek en woningtekorten kampt. Mensen trekken naar de stad, maar het stedelijk oppervlak blijft gelijk. Dan rijst al snel de vraag hoe de stedenbouw van de toekomst eruit moet komen zien. Meer mensen op hetzelfde oppervlak en toch een hoge kwaliteit van leven en wonen.

De oplossing voor alle uitdagingen als genoemd, bieden enorme kansen voor iedereen die actief is in de bouw. Maar ook buiten de bouw, want de verhalen dat bedrijven als Apple, Google en Tesla op het vinkentouw zitten, zijn genoegzaam bekend. 

Het zijn wel vraagstukken buiten de scope van de leverancier van raamprofielen, als u begrijpt wat ik bedoel. Het gaat om een hoger aggregatieniveau. Tegelijkertijd gaat het ook om veranderingen qua wonen en woonproducten die grote gevolgen gaan hebben voor de bedrijfsvoering. De producten, de logistiek, de processen, de verdienmodellen, etc. Niet acteren is eigenlijk geen optie. 

De profielleveranciers (systeemhuizen) zijn in het bovenstaande natuurlijk slechts een voorbeeld. Hetzelfde geldt voor iedereen die bij het bouwen en beheren betrokken is, niet alleen rondom de gevelbouw. Het lab vraagt om initiatief van eenieder, maar tevens veroorzaakt LL040 zelf grote golven waarop je als aanbieder versneld naar de toekomst kunt mee surfen.   

In Eindhoven gaat het gebeuren, wees er dus bij, is het devies. LL040 is niet zomaar uit de lucht komen vallen. LL040 is sinds ruim 2,5 jaar minutieus voorbereid en wordt getrokken door LL040 BV, een sociale onderneming. Deze gaat zonder winstoogmerk 15 jaar lang de R&D initiëren en faciliteren en in die periode voor grote veranderingen zorgen. Niet alleen in het lab zelf, maar ook daarbuiten, in de opschaling naar de markt, op weg naar succes. Achter LL040 zitten Monique Donker en Jos Lichtenberg, beiden met een staat van dienst op het gebied van bouwinnovatie (als ik zo onbescheiden mag zijn). Zij hebben het Lab vanuit verbazing over het nu, aangejaagd. De gemeente Eindhoven steunt dit initiatief vanaf begin af aan volledig. Datzelfde geldt voor de provincie Noord Brabant. Amvest was er al vroeg bij om als founding father met raad en daad te helpen en ook in materiële zin te sponsoren zodat alle voorbereidingen zoals planontwikkeling konden worden bekostigd. Samen vormen genoemde partijen een sterke combi, allen gedreven door een vastberaden wil om de noodzakelijke veranderingen te weeg te gaan brengen.

Het plan wordt gefaseerd gerealiseerd en in de eerste fase landen partijen als Jansen-ODS en Ferlem. Zij leveren elk meerdere woningen. Jansen-ODS doet dat met een concept gebaseerd op stalen componenten en gevels (Jansen Viss) en tevens zoekende naar een hybride oplossing met bijvoorbeeld houten vloeren. Ferlem is een nieuwkomer met een achtergrond in de automotive. Zij ontwikkelden en verfijnen een systeem gebaseerd op efficiënte productiekennis. Daarnaast volgen snel nog een tweetal leveranciers gebaseerd op biobased technieken. En voor de lezers van dit blad: alle systemen hebben gevels en overal leven innovatievraagstukken met betrekking tot gevels zoals gedifferentieerd afschrijven, verschillende levensduren, aanpasbaarheid, integratie van installaties, de gevel als energiebron, onderhoud, et cetera. Ook een partij als Velux is als leverancier van daglichtvoorzieningen betrokken en in feite een toonbeeld hoe een bedrijf van deelproducten gebruik kan maken van de faciliteiten die het Lab te bieden heeft. Velux schuift als bedrijf op van dakramen, naar oplossingen voor uitdagingen op een hoger niveau, met betrekking tot ventilatie, gezond wonen, de betekenis van daglicht voor wellbeing en gezondheid, et cetera. Een lab biedt voor Velux een samenhang met andere leveranciers en een platform om geïntegreerd te raken met de leveranciers van bouwsystemen. Dat zou heel goed kunnen in een context binnen Active House, dat draait om duurzaamheid in balans met een hoge woonkwaliteit.

LL040 biedt de lab faciliteit, de ruimte, organiseert creatieve sessies, inspiratiesessies, vertelt het verhaal naar buiten, trekt potentiële opdrachtgevers naar binnen, organiseert de kennis rondom gedefinieerde uitdagingen bijvoorbeeld met de TU Eindhoven, die ook is aangesloten.

Het Lab gaat over alle thema’s die relevant zijn om te komen tot fijn wonen in de compacte stad van de toekomst. LL040 daagt iedereen, ook de lezers van dit blad uit, om in het lab te komen discussiëren, oefenen, experimenteren. LL040 wil verbinden, faciliteren en stimuleren. Het Lab wordt dé broedplaats voor bouwinnovatie. Kortom we gaan hier veel van horen en LL040 zal regelmatig, ook in dit blad, verslag doen van bevindingen.

Jos Lichtenberg is emeritus Hoogleraar bouwinnovatie aan de TU/e, initiator van House of Tomorrow Today, van de beweging Slimbouwen en samen met Monique Donker van het Living Lab 040.